Cổ phiếu ESOP hay còn gọi là chương trình phát hành cổ phiếu dành cho người lao động. Việc phát hành loại cổ phiếu này được cho là một phần trong chiến lược quản lý kinh doanh của doanh nghiệp, đồng thời nâng cao lợi ích của người lao động. Vậy cổ phiếu ESOP là gì? Ưu nhược điểm ra sao? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp các thắc mắc về ESOP
1. Tổng quan về cổ phiếu Esop
Cổ phiếu Esop là gì?
ESOP (Tên Tiếng Anh: Employee Stock Ownership Plan) là loại cổ phiếu được phát hành theo kế hoạch phúc lợi cho nhân viên, mang lại cho người lao động quyền sở hữu trong công ty.
Cổ phiếu ESOP thường được phát hành với mức giá rất ưu đãi tuân thủ một số điều kiện nhất định của công ty và pháp luật.
Thực tế, chủ sở hữu cổ phiếu ESOP là những nhân viên có thâm niên lớn, đóng góp tích cực trong quá trình hoạt động và phát triển của công ty.
Đặc điểm của ESOP
– ESOP chỉ được phép phát hành bởi các công ty đại chúng đã niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán. Thông thường, đây là những công ty Thương mại cổ phần có vốn điều lệ tối thiểu đạt mức 30 tỷ VNĐ.
– Cổ phiếu ESOP được phát hành bằng việc sử dụng nguồn vốn từ: quỹ đầu tư phát triển, thặng dư vốn cổ phần, lợi nhuận sau thuế (chưa phân phối) và các quỹ khác.
– ESOP được thiết lập dưới dạng quỹ ủy thác và có thể được tài trợ bởi các công ty đưa cổ phiếu mới phát hành vào đó hoặc bỏ tiền mặt vào để mua cổ phiếu hiện tại của công ty.
– Bị hạn chế chuyển nhượng trong thời hạn tối thiểu 1 năm kể ngày được phát hành. Sau khi hết thời này thì cổ phiếu ESOP sẽ được tự do chuyển nhượng.
– Sau thời gian hạn chế chuyển nhượng, cổ phiếu ESOP sẽ trở thành cổ phiếu phổ thông. Do đó, tính từ thời điểm này ESOP không thể chuyển đổi sang loại cổ phiếu khác.
– Không hạn chế đối tượng nhận chuyển nhượng cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên,theo quy định pháp luật tỉ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài chỉ được phép tối đa 50%.
– Không có quy định cụ thể về giá tối đa hoặc tối thiểu của cổ phiếu ESOP và doanh nghiệp sẽ tự xác định giá phát hành. Tuy nhiên, các doanh nghiệp sẽ không đặt giá ESOP lớn hơn giá cổ phiếu hiện hành của doanh nghiệp bởi mục đích chính là để nhân viên có cơ hội mua cổ phiếu với giá ưu đãi hơn so thị trường.
Nhân viên được hưởng lợi gì từ ESOP?
– Nhân viên sẽ trở thành một cổ đông độc lập, nắm quyền sở hữu một phần công ty và cuối mỗi năm sẽ được hưởng lợi nhuận kiếm được. Đây là một cách kiếm thêm thu nhập mà các nhân viên đều mong muốn bởi tiết kiệm được cả công sức và thời gian.
– Nhân viên sở hữu được cổ phiếu ESOP có thể khẳng định vị trí của mình trong công ty. Những lao động có năng lực làm việc, mang lại thành tích đáng nể thì sẽ được công ty coi trọng và cân nhắc.
– Cổ phiếu ESOP được phát hành với mức giá rất ưu đãi. Doanh nghiệp sẽ thực hiện bán ra với giá thấp hơn nhiều so với thị trường. Sự chênh lệch giá này chính phần lợi nhuận hấp dẫn đối với mọi nhân viên.
2. Tại sao doanh nghiệp phát hành cổ phiếu ESOP?
Lợi ích của việc phát hành ESOP
– Các công ty thường sử dụng ESOP như một chiến lược tài chính dài hạn để gắn kết lợi ích của công ty với lợi ích của nhân viên nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp. Bởi nhân viên chính là những cổ đông nhỏ lẻ của công ty, đồng thời cũng tác động trực tiếp đến kết quả kinh doanh của doanh nghiệp.
– Công ty đảm bảo được tính khoản cần thiết khi sử dụng lợi nhuận giữ lại để phát hành cổ phiếu thay vì tiền mặt. Sự gia tăng của lượng tiền mặt sẽ trực tiếp giúp gia tăng vốn điều lệ của doanh nghiệp.
– Mang lại cho công ty tài trợ, cổ đông bán và những người tham gia nhận được nhiều lợi ích về thuế khác nhau, giúp họ có các kế hoạch đủ điều kiện. Đây được coi là “lá chắn thuế” hữu hiệu khi mà thu nhập của các cổ đông nhận được từ cổ phiếu sẽ được khấu trừ khi khai nộp thuế thu nhập cá nhân.
– Cổ phiếu ESOP giúp cho công ty giữ chân được những lao động tiềm năng và có nhiều sự đóng góp tích cực cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Một vài ví dụ điển hình tại Việt Nam
ESOP được sử dụng bởi các công ty thuộc mọi quy mô, bao gồm một số công ty giao dịch công khai lớn. Đặc biệt là các công ty tư nhân sử dụng quyền sở hữu cổ phần của nhân viên để hỗ trợ văn hóa của công ty.
Hiện nay, ở Việt Nam xét về ngành Ngân hàng thì tại quý III/2021 SeABank vừa chào bán thêm 23,5 triệu cổ phiếu ESOP sau khi phát hành 7,5 triệu cổ phiếu lần đầu. Theo thông tin nội bộ, nhà băng này sẽ phát hành thêm 23,5 triệu cổ phiếu ESOP, tương đương với 1,9244% vốn điều lệ. Dự kiến nếu việc phát hành theo đúng kế hoạch, SeABank sẽ tăng được vốn điều lệ lên mức 16.598 tỷ đồng.
Cũng trong năm 2021, Tập đoàn Hoa Sen (HSG) phát hành 4,4 triệu cổ phiếu ESOP, tương đương 0,9% tổng cổ phiếu đang lưu hành với giá 10.000 VND/CP, thấp hơn gần 4 lần so với giá thị trường cùng thời điểm. Kế hoạch chào bán dự kiến diễn ra trong tháng 8/2021, sau khi công ty hoàn tất mọi thủ tục theo quy định của Nhà nước.
3. Những rủi ro mà cổ phiếu ESOP đem lại?
Bên cạnh những ưu điểm vừa kể trên, việc tham gia sở hữu cổ phiếu ESOP vẫn phát sinh những rủi ro nhất định. Cụ thể:
ESOP làm loãng giá trị cổ đông
Việc các doanh nghiệp gia tăng phát hành cổ phiếu ESOP làm pha loãng giá trị mỗi cổ đông hiện hữu, tức là tỷ lệ sở hữu doanh nghiệp của các cổ đông bị sụt giảm. Cùng với đó là tỷ suất lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu cũng suy giảm. Điều này khiến cho các cổ đông vô cùng e ngại bởi có tác động tiêu cực tới động lực làm việc của lao động và lợi ích từ khoản thuế được khấu trừ.
Đặc biệt, trường hợp ESOP được phát hành phần lớn cho ban lãnh đạo có thể dẫn đến tình trạng xung đột lợi ích các cá nhân trong doanh nghiệp.
Ví dụ: Bạn đang sở hữu 1000 cổ phiếu TCB với mệnh giá 40.000 VND/CP, tức bạn có 40 triệu VND. Trên thị trường giá TCB là 65.000 VND, nghĩa là bạn hiện lãi 25 triệu VND. TCB đang phát hành 10 triệu cổ phiếu ESOP, tương ứng 5% lượng cổ phiếu lưu hành với giá 10.000 VMD/CP. Khi đó, cổ phiếu TCB vẫn giữ nguyên giá 65.000 VND, nhưng ESOP bị giảm 5% do sự gia tăng số lượng cổ phiếu trong khi giá trị không đổi.
Rủi ro trong quản trị
Việc phát hành ESOP thực chất là lấy tiền từ các cổ đông khác chia lại cho các thành viên nội bộ trong công ty. Với mong muốn thu về lợi nhuận trong ngắn hạn đạt tiêu chuẩn để phát hành cổ phiếu ESOP, các doanh nghiệp đã làm mọi cách để cắt giảm chi phí: marketing, nghiên cứu và phát triển, đào tạo đội ngũ cán bộ,… Điều này ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển trong dài hạn.
4. Cổ phiếu ESOP khác gì so với các hình thức sở hữu khác mà nhân viên có thể lựa chọn?
Kế hoạch sở hữu cổ phiếu cung cấp cho nhân viên những lợi ích bổ sung để ngăn chặn sự bất đồng trong mục tiêu hoạt động và giữ một văn hóa doanh nghiệp cụ thể mà ban quản lý công ty muốn duy trì. Vậy ngoài ESOP có những hình thức sở hữu nào khác mà nhân viên có thể chọn?
Các phiên bản khác của quyền sở hữu nhân viên bao gồm mua cổ phiếu trực tiếp, quyền chọn cổ phiếu (Stock Options), cổ phiếu hạn chế (Restricted Stock), cổ phiếu ảo (Phantom Stock) và quyền tăng giá cổ phiếu.
– Mua cổ phiếu trực tiếp là việc cho phép nhân viên mua cổ phiếu của các công ty tương ứng bằng thu nhập sau thuế thu nhập cá nhân của họ. Một số quốc gia cung cấp các kế hoạch đặc biệt về thuế để cho phép nhân viên mua cổ phiếu của công ty với giá chiết khấu.
– Cổ phiếu hạn chế cung cấp cho nhân viên quyền nhận cổ phiếu như một món quà hoặc một mặt hàng được mua sau khi đáp ứng các hạn chế cụ thể. Chẳng hạn như làm việc trong một khoảng thời gian cụ thể hoặc đạt được các mục tiêu hiệu suất cụ thể.
– Quyền chọn mua cổ phiếu cung cấp cho nhân viên cơ hội mua cổ phiếu với giá cố định trong một khoảng thời gian nhất định, trong khi cổ phiếu ảo cung cấp tiền thưởng cho nhân viên làm việc có hiệu suất làm việc cao. Số tiền thưởng này tương đương với giá trị của một số lượng cổ phiếu cụ thể.
– Quyền định giá cổ phiếu mang lại cho nhân viên quyền nâng giá trị của một số lượng cổ phiếu được ấn định. Các công ty thường thanh toán các cổ phiếu này bằng tiền mặt.
5. Câu hỏi thường gặp khi sở hữu cổ phiếu ESOP?
Q1: Người lao động có phải khai nộp thuế thu nhập cá nhân khi mua cổ phiếu ESOP hay không?
A: Khi mua cổ phiếu ESOP, người lao động phải đóng thuế thu nhập cá nhân với thuế suất là 0,1%/ giá chuyển nhượng/ lần chuyển nhượng từ thu nhập chuyển nhượng chứng khoán.
Q2: Khi phát hành cổ phiếu ESOP, doanh nghiệp có được xác định chi phí để khấu trừ thuế thu nhập doanh nghiệp hay không?
A: Các chi phí có liên quan trực tiếp đến việc quá trình phát hành cổ phiếu, trả cổ tức và chuyển nhượng cổ phiếu đều không được khấu trừ khi khai nộp thuế thu nhập doanh nghiệp.
Q3: Sau khi đã phát hành cổ phiếu ESOP cho nhân viên, doanh nghiệp có quyền thu hồi lại hay không?
A: Hiện tại chưa có quy định cụ thể nào về việc doanh nghiệp thu hồi lại cổ phiếu đã phát hành cho người lao động. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể thực hiện bằng cách mua lại cổ phiếu theo quy chế phát hành của từng công ty nhưng phải đảm bảo được đại hội đồng cổ đông thông qua.
6. Tạm kết
Như vậy, những phân tích trên đây của tuduyinvest.com đã phần nào cung cấp cho bạn các thông tin về cổ phiếu ESOP. Hy vọng với những thông tin trên bạn sẽ lựa chọn cho mình con đường đầu tư đúng đắn và an toàn nhất nhé!
